Atay Mühendislik’in, “Yer altı çalışmalarında bulunan ve iş güvenliği bakımından hayati bir öneme sahip olan havalandırma kuyusu örneği” hakkında kaleme alınan makalesini sizlerle paylaşıyoruz.
Yer altı çalışmaları bulundukları jeolojik bölgeye göre iş güvenliği açısından oldukça tehlikeli olabilir. İşlem adımları çok iyi planlanmalı ve iş güvenliğinden emin olduktan sonra insan faktörü dahil edilmelidir.
Yer altı maden sahasının havalandırmasını sağlamak amacıyla tesis edilen 5 metre çapında 550 m derinliğinde dikey havalandırma kuyusunda mevcut kayacın yer altı suları ile reaksiyona girmesi sonucunda çöküntüler oluşmuş ve havalandırma kuyusu kapanmıştır. Bu süre zarfında yeraltı çalışmalarındaki kaliteli hava ihtiyacı karşılanmaz duruma gelmiş ve üretimde aksaklıklara neden olmuştur. Kısa sürede en risksiz çözüm ile bakım onarım çalışmaları başlatılabilmesi için mevcut durumun yersel lazer tarayıcı sistem ile modellenmesi ve gerekli plan ve hesap işlemlerinin yapılmasına karar verilmiştir. Kuyuda zaman zaman küçük kayaç kopmaları devam etmekte ve derinlik artıkça nem ve sıcaklık değeri yükselmektedir. Bu bilgiler ışığında kullanılacak sistem uzaktan yönetilebilmeli ve çevre koruma sınıfı gerekli koşulları sağlaması gerekmektedir. Bu kapsamda Dünya’da Lidar çözümlerinde lider olan Teledyne Optech firmasının yeraltı çalışmalarında insanın giremeyeceği oluşumların hassas ve güvenli şekilde modellenebilmesi için geliştirmiş olduğu CMS V500 lazer tarama cihazı kullanılmıştır.
Hasar tespiti nasıl yapıldı?
Hasarın hangi konumda, kaç metre derinliğinde, hangi yönde oluştuğunu hassas olarak tespit edebilmek için 1 cm nokta yoğunluğunda yersel lazer tarama oturumları gerçekleştirilmiştir. Oturumlar arası mesafe ortalama 75 m. olup kör bölge kalmayacak şekilde tasarlanmıştır (Şekil 1.). Verilerin ve video aktarımının kontrol bilgisayarına aktarılabilmesi için fiber optik kablodan faydalanılmıştır. Teledyne Optech CMS V500 yersel lazer tarayıcı oturum konumlarına hassas mesafe bilgisi üretebilen elektronik vinç yardımı ile indirilmiştir. 3Boyutlu modelin mevcut üretim modelleri ile birleştirilebilmesi için coğrafi konumlandırma lokal koordinat sistemine göre belirlenmiştir.
Şekil 1. Teledyne Optech CMS V500 Tarama Oturum Konumları.
CMS V500 Windows işletim sistemi ile uyumlu kontrol yazılımı tarafından kontrol edilmektedir. Cihaz kuyu içerisinden ilerlerken dahili kamerası tarafından canlı görüntü aktarımı yapılarak herhangi bir engel ya da farklı bir unsur var ise görüntülenerek kaydedilmiştir. Ayrıca anlık olarak 3B model kontrol yazılımın ölçüm ekranın oluşmaktadır (Şekil 2.).
Şekil 2. CMS V500 Desktop kontrol yazılımda anlık yapılan taramanın 3B modelinin izlenmesi.
Oturumlar tamamlandıktan sonra lokal koordinat sistemine göre tesis edilmiş referans hedef noktaları kullanılarak veri seti koordinatlandırılmıştır. Tüm tarama verileri Teledyne Optech AtlaScan Lidar analiz yazılımda bir araya getirilerek 3B katı model elde edilmiştir. Model detaylı şekilde incelenerek kaçıncı metrede, ne kadar genişlikte, nasıl bir şekilde kopmanın olduğu tespit edilerek havalandırma kuyusunun tahkimatının yapılabilmesi için gerekli olan malzemenin çeşitliliği ve toplam hacim hesabı yapılmıştır.
Tablo 1. 3B modelden elde edilen hacmin
| Havalandırma Kuyusu Derinliği | İlk Tesis Hacim | Ölçüm Sonrası Elde Edilen Hacim | Kullanılacak Dolgu Malzemesi Hacmi |
| 550 metre | 10 800 m3 | 12950 m3 | 2150 m3 |
Ayrıca model üzerinden 10 metrede bir en kesit profilleri üretilerek 2 boyutlu olarak havalandırma kuyusunun durumu raporlanmıştır (Şekil 3.).
Şekil 3. 3B Modelden elde edilen En Kesit Profili
Sonuç ürün ile nokta atışı çözümler
Sonuç olarak, iş güvenliği açısından tehlikeli bir yeraltı çalışması olan havalandırma kuyusunun tahkimatının yapılması çalışmasında kaçıncı metre, hangi yönde nasıl bir hasarın olduğu hassas bir şekilde modellenmiş, ihtiyaç duyulan çözüm yöntemi nokta atışı olarak belirlenmiş hem zaman hem de maddi ve en önemlisi de can güvenliğini riske atmadan sağlıklı bir sonuç elde edilmiştir.
