Rehabilitasyon Nedir?
Rehabilitasyon, insan müdahaleleri ile bozulan veya tamamen ortadan kaldırılan ekosistemlerin yerine benzer veya farklı ekosistemlerin kurulması için yapılan iyileştirme veya kurtarma çalışmaları olarak tanımlanabilir.
Maden Sahaları ve Rehabilitasyon hakkında neler söylemek istersiniz.
Hayatımızın birçok alanında ihtiyaç duyduğumuz malzemelerin kaynağı olan madenler orman, mera, yerleşim yerleri, su kaynakları gibi farklı ekosistemlerin bulunduğu yerlerin altında bulunmaktadır. Madenler açık ocak işletmesi şeklinde veya kapalı ocak işletmesi şeklinde yapılarak çıkartılmaktadır. Maden sahalarının üzerindeki ekosistem açık ocak işletmelerinde tamamen, kapalı ocak işletmelerinde ise kısmen etkilenmektedir.
Stratejik öneme haiz madenler için yasa yapıcılar kolaylaştırıcı hükümler getirmişlerdir. 4342 Sayılı Mera Kanunun 14. Maddesi, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu ile Tarım Arazilerinin Korunması ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik, 1380. Sayılı Su Ürünleri Kanununun 9. Maddesi ve 7. maddesi ve 6831 sayılı orman kanununun 16. Maddesi çerçevesinde orman, mera, sulak alanlar gibi arazilerde madencilik faaliyetlerine yasal izinler verilmektedir.
Maden izni alınan sahalarda ocaklar kapatıldıktan sonra o alanların nasıl rehabilite edileceğine dair onaylı rehabilitasyon projelerinin hazırlanması ve uygulanması yasal bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Rehabilitasyon projeleri mevcut ekosistemin veya benzerinin yeniden oluşturulmasına yönelik olmalıdır. Eğer maden sahası mera ve ya orman alanı üzerinde ise o alanlar rehabilitasyon projeleri meralara veya orman alanlarına dönüştürülmelidir.
Maden çıkartılan orman alanlarında rehabilitasyon nasıl yapılmalı?
Ormanlar ağaç, çalı, otsu türler gibi çeşitli bitkilerden kurulu içerisinde birçok canlıya da ev sahipliği yapan, oksijen üretme, karbon bağlama, toprak koruma, erozyon önleme ve endüstriyel odun üretme gibi insanoğluna çeşitli faydalar sağlayan önemli ekosistemlerdendir. Ormanlar yenilenebilen, madenler ise tükenen doğal kaynaklardır. Orman alanın altında maden varsa “kamu yararı/üstün kamu yararı” dikkate alınarak orman alanlarında açık veya kapalı ocak madencilik faaliyetlerinin yapılmasına izin verilmektedir.
Orman alanlarının altında genellikle organik maddece ve bitki besin mineralleri bakımından 1-5 m kalınlığında zengin bir katman bulunmaktadır. Onun altında ise anakayalar ve daha da altında ise maden cevherleri yer almaktadır.
Madencilik faaliyetleri sırasında ilk iş olarak üst vejetasyon kaldırıldıktan sonra mutlaka mineral besin maddelerince zengin olan toprak katmanı ayrı bir alanda muhafaza edilmelidir. Yine aynı şekilde maden cevheri alındıktan sonra oluşacak boşlukları doldurabilecek malzemelerden olan işe yaramayan anakayalar da ayrı bir alanda muhafaza edilmelidir. Cevher alındıktan sonra ilk önce anakayalar, üzerine de besin maddesince zengin mineral topraklar serilerek ağaçlandırma yoluyla maden ocakları yeniden orman vasfına dönüştürülebilmektedir.
Önemli bir husus, maden faaliyetleri sonrasında ağaçlandırmalarda kullanılacak olan mineral toprakların ve anakayaların bekleme süresinde besin maddeleri bakımından fakirleşmesi ve bu topraklara ağır metallerin karışmasıdır. Ağır metaller bitki gelişimine engel olmaktadır. Bunun için öncelikle toprak ıslah çalışmaları yapılmalıdır. Gübre desteği verilmelidir. İğde, akasya, kızılağaç gibi ağaç türleri ve baklagiller gibi toprağı ıslah edebilen öncü ağaç türleri ile alanlara ön tesisler kurulmalıdır. Yine ağır metallere dayanıklılık gösteren türlerle toprak ıslah edilmelidir. Toprak ıslah edildikten sonra öncesinde olan asli orman ağacı türü ile ağaçlandırma yoluna gidilmelidir.
Muğla Milas Yeniköy Kemerköy açık ocak linyit işletmelerindeki rehabilitasyon çalışmaları hakkında bilgi verebilir misiniz?
Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) 1985 yılında Muğla İli Milas İlçesine bağlı Hüsamlar Sekköy, Yaylıktepe, Karaağaç, İkizköy, Karacahisar mevkilerinde bulunan linyit yataklarının yakınlarında Yeniköy ve Kemerköy Termik santrallerini kurmuştur. Bu santraller kuruluşundan günümüze kadara önemli miktarlarda enerji üremiş ve halen de üretmeye de devam etmektedir.
Yeniköy Kemerköy linyit sahalarına ilk ocaklar Hüsamlar, Sekköy, Karaağaç yörelerinde açılmış ve 1995-2000 yıllarında bu ocaklar kapatılmıştır. Ocakların kapatılmasından sonra alanlarda rehabilitasyon çalışmaları yapılmaya başlanmıştır. Geçen 20 yıllık sürede yapılan rehabilitasyon çalışmaları dikkate alındığında öncesi orman vasıflı olan maden sahalarının kızılçam, akasya, fıstıkçamı, sedir ve servi dikilerek ormanlaştığını görmekteyiz. Akdeniz yöresinde yaygın olan ve işgalci bir tür olan kızılçam ağaçlarının da bu alanların yeniden ormanlaşmasına doğal olarak destek verdiğini müşahede etmekteyiz. Kapatılan ocak alanlarında yeniden oluşan orman alanlarının yanında farklı peyzaj alanlarının da oluştuğu gözlemlenmektedir. Alanda yapay göletler ve sazlıklar oluşmuştur. Çevreye görsel güzellikler katan sazlık ve göletlerin yaban hayatına önemli katkıları bulunmaktadır. Oluşan göletler aynı zamanda yangın mevsiminde su kaynağı olarak ta önemli görevler üstlenmektedir. Yine kapatılan maden ocaklarının üzerlerinde oluşan çayır alanlarında arıcılık, büyükbaş ve küçükbaş hayvancılığının yapılmaya başlandığını, yeniden bu alanlardan yöre insanın faydalanmaya başladığını görebilmekteyiz.
Zeytin yörede yaygın olarak yetiştirilmektedir ve yöre halkı için önemli bir tarımsal üründür. Yeniköy Kemerköy sahalarında kapatılan ocak sahalarında yine rehabilitasyon çalışmaları kapsamında yeni zeytin alanları oluşturulmuştur. TKİ zamanında 7 bin 200 adet zeytin ağacı dikilmiştir. Şimdilerde ise bu sayı 22 bin 100’e çıkarılmış durumdadır. Kapatılan sahalarda gün be gün yeni zeytin alanları oluşturulmakla birlikte henüz maden çıkarılmamış sahaların üzerinde bulunan yaşlı zeytinler köklerinden toprakları ile birlikte sökülerek kapatılmış olan alanlara taşınmaya devam etmektedir. Rehabilite edilen sahalarda yeniden oluşturulan zeytinlikler şimdilerde ürün vermeye başlamış ve zeytin üretimi bu sahalarda yıllık ortalama 40 ton kapasiteye ulaşılmıştır.
